كەشە عانا يتاليانىڭ ۇكىمەت باسشىسى لۋيدجي دي مايو 2019 جىلدان باستاپ تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا كەدەيشىلىك شەگى رەتىندە بەرىلەتىن جاردەماقىنى 780 ەۆروعا كوتەرەتىندىكتەرىن ءمالىم ەتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، وڭتۇستىك يتالياداعى جۇمىس تابۋدىڭ قيىندىعى، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تۇراقسىزدىعى ەلدەگى كەدەي تۇرعىندارعا ۇلكەن سالماق سالۋدا. وسىعان وراي يتاليا ۇكىمەتى تۇرمىسى تومەن حالقىنا جاردەماقىنى ۇستەمەلەپ كومەك بەرۋدى ءجون كورىپتى.
ارينە، قازاقستانعا يتاليا بولۋ قايدا؟! ءبىز ەكونوميكالىق دامۋ تۇرعىسىنان دا، الەۋمەتتىك قالىپتاسۋ جاعىنان دا ءوزىمىزدى دامىپ كەتكەن ەلدەرمەن سالىستىرا المايمىز. ءبىزدىڭ ەلدە كەدەيشىلىك شەگى رەتىندە بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ قۇنى 14، 142 تەڭگە (!). بۇل ەلدەگى ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىنىڭ 50 پايىزىن قۇرايدى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى 2025 جىلعا دەيىن ستراتەگيالىق تۇرعىدا كەدەيشىلىك شەگىنە تولەنەتىن بۇل قارجىنى ءوسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل رەتتە مينيستر مادينا ءابىلقاسىموۆا «كەدەيلىك شەگىنە تولەنەتىن جاردەماقىنى كەزەڭ كەزەڭىمەن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 70 پايىزىنا دەيىن وسىرەمىز» دەگەن بولاتىن.
ءسويتىپ مينيستر حانىم جەتى جىلدا كەدەيشىلىك شەگىنە تولەنەتىن قارجىنى 70 پايىزىنا وسىرەمىز دەپ ەمەكسىتىپ وتىر. نەگىزىندە، بىزدەگى ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىنە تولەنەتىن قارجى بار-جوعى 28، 284 تەڭگە عانا؟! ەلدە تۇرمىسى تومەن 504 مىڭ ادامعا وسى 28،284 تەڭگەنىڭ جارتىسى ياعني 14، 142 تەڭگەسى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك رەتىندە تولەنەدى. بۇل كەدەي-كەپشىكتى قولدايتىنداي قارجى ما؟ مۇنى ارنايى مامانداردان سۇراپ كوردىك.
سالا ماماندارىنىڭ بايىپتاۋىنشا، بىزدەگى كەدەي-كەپشىككە بولىنەتىن قارجىنى وزگە ەلدەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. «بارومەتر» ماركەتينگتىك تالداۋ ورتالىعىنىڭ الەۋمەتتانۋشى مامانى ءازيا جارمانوۆانىڭ ايتۋىنشا، دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردە الەۋمەتتىك تولەم وتە جوعارى دەڭگەيدە تولەنەدى.
«ءقازىر الەم بويىنشا ەكونوميكالىق جاعدايى تۇراقسىز دەپ سانالاتىن گرەسيا مەن يرلانديانى مىسال ەتسەك، ولار تۇرمىسى وتە تومەن ادامدارعا 1100-1500 دوللار كولەمىندە قارجى تولەيدى. سول ءتارىزدى تۇس تۇستان سانكسياعا ءىلىنىپ، حالىقارالىق اگەنتتىكتەردىڭ ءوزى «ەكونوميكاسى قوقىسقا ابدەن مالتىقتى» دەپ باعالاعان رەسەي دە كەدەي-كەپشىكتەرىنە 300 دوللار كولەمىندە جاردەماقى ۇسىنىپ وتىر. يتاليا 780 ەۆرو تولەسە، يسپانيا، بەلارۋس ەلدەرىنىڭ دە ولارعا تولەيتىن جاردەماقىسى وسى شامالاس. ال قازاقستان 14،142 تەڭگە تولەيدى. قازاقستاندا تىركەۋدە تۇرعان 504 مىڭ ادام بار. «ءارقايسىسىنا 14 مىڭ تەڭگەدەن تولەۋ بيۋدجەتكە سالماق تۇسىرەدى» دەپ ويلامايمىن. ءبىراق مۇنداي قاراجاتپەن ءبىر اي ەمەس، ءبىر اپتا عانا ءومىر سۇرۋگە بولادى عوي. ءتىپتى 14 مىڭ تەڭگە بىرەۋلەردىڭ تۇسكى اسى عوي. قازىرگىدەي قىمباتشىلىق قوس وكپەدەن قىسىپ تۇرعان زاماندا، ۇكىمەت وسى ماسەلەنى شەشۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. بۇل كەزەك كۇتتىرمەيتىن كۇردەلى ماسەلە»،-دەدى الەۋمەتتانۋشى ءازيا جارمانوۆ.
ءبىز مامان كەلتىرگەن دەرەكتەردى ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك. راسىمەن دە مامان مىسال ەتىپ وتىرعان ەلدەردە تۇرمىسى تومەن ادامدارعا تولەنەتىن قاراجاتتىڭ كولەمىن قازاقستانمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى.
الەۋمەتتانۋشى ءازيا جارمانوۆا تىركەۋدە تۇرعان كەدەي-كەپشىكتىڭ 66 پايىزى اۋىل تۇرعىندارى ەكەنى دە ەسكەرىلۋى كەرەك ەكەنىن ايتىپ وتىر. اۋىلدى جەردە جۇمىسسىزدىقتىڭ ءورشىپ تۇرعانىن العا تارتقان مامان «ۇكىمەت اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قيىنشىلىقتارىن ەسكەرە وتىرىپ ولارعا بولەك جاردەماقى بازاسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك» دەيدى.
«اۋىلدى جەردە جاردەماقىنىڭ بەتىنە قاراپ وتىرماي جۇمىس ىستەيىن دەسە، جۇمىس جوق. اۋىلدىڭ وندىرىستىك قابىلەتى دامىماعاندىقتان حالىق وسى جاردەماقىعا تەلمىرۋگە ءماجبۇر. «2019 ينفلياسيا كولەمى 9 پايىزدى قۇرايدى» دەپ ۇلتتىق بانك ايتتى. بۇل دەگەنىڭىز كەلەر جىلى قىمباتشىلىقتىڭ ءورشي تۇسەتىنىن كورسەتەدى. ونىڭ ۇستىنە قالالى جەرگە قاراعاندا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىستىق دەڭگەيى تومەن. جاردەماقى تولەۋ كەزىندە اۋىلدىق الەۋمەتتىك جاعدايى ەسكەرىلۋى كەرەك. وتىن-سۋى، جەم-شوبى بار. كومىردىڭ باعاسى اسپانداپ تۇر. وسىنىڭ بارلىعى ەسكەرىلىپ، اۋىل تۇرعىندارىنا الەۋمەتتىك كومەك ءتۇرىن بولەك جاساۋ كەرەك. نەگىزىندە ءبىرقاتار ەلدەردە تۇرمىسى تومەن جاندارعا بىرنەشە مارتە كومەكتەر بەرىلەدى. مىسالى، بىزدە تۇرمىسى تومەن ادامدار جۇمىس ىستەمەي زەينەتكە شىقسا، ولاردىڭ الاتىن زەينەتاقىسى دا وتە تومەن بولادى. ال ءوزىم وقىپ ءبىلىم العان شەت مەملەكەتتەردە ولاي ەمەس. دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردىڭ ءبىرازى قارتايعان شاقتا دا تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردى قامسىز قالدىرمايدى»،-دەدى ءازيا جارمانوۆا.
مامان تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان مىسالداردى ءبىز ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك. انىقتاعانىمىزداي، ءبىرقاتار ەلدەردە تۇرمىسى تومەن ادام جۇمىس ىستەمەي زەينەتكە شىقسا نەمەسە زەينەتكەرلىككە شىعار كەزەڭدەردە جۇمىسىنان ايىرىلسا، تولەنەتىن قاراجات كولەمى دە قوماقتى ەكەن.
جالپى، تمد ەلدەرى بويىنشا ايتار بولساق، رەسەيدە، وزبەكستاندا، ءازىربايجاندا تۇرمىسى تومەن جاندارعا تولەنەتىن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كولەمى 300 دوللاردى قۇرايدى. گرۋزيا، بەلارۋس، تۇرىكمەنستاندا بۇل كومەك ءۇشىن مەملەكەت 272 دوللار تولەيدى. سونداي-اق اتالمىش ەلدەردە كەدەي-كەپشىكتى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، بالالارىن بالاباقشاعا ورنىقتىرۋ جاعى دا مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىندا.
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى مارال تورتەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، 2025 جىلعا قاراي قازاقستانداعى كەدەيلەر سانى 504 مىڭنان دا كوبەيەدى. سەبەبى ءقازىر ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق تەرەڭدەپ بارادى.
«الەمدىك ەكونوميكادا قالىپتاسىپ وتىرعان تەندەنسيالار بىزگە اسەر ەتپەي قويمايدى. كەلەر جىلى داعدارىستىڭ سالقىنىن انىق سەزىنەتىن بولامىز. ءقازىردىڭ وزىندە دوللار+تەڭگە قارىم قاتىناسىندا ۆاليۋتا باعامىنا قاتىستى تۇراقسىزدىق ورىن الىپ وتىر. تەڭگەنىڭ السىرەۋىنە قاتىستى حالىقتىڭ جيناقتاعان قارجىسى قۇنسىزدانىپ جاتىر. ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى دا ينفلياسيا جەپ قويدى. قىمباتشىلىق قىسىپ جاتقانمەن جالاقى ءوسىپ جاتقانى شامالى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاقستاننىڭ حالقى ءقازىردىڭ وزىندە 30 پايىزعا كەدەيلەندى. مۇنى مويىنداعىسى كەلمەيتىندەر دە بار. 2025 جىلعا دەيىن كەدەيلىك شەگى ءارى قاراي وسەتىنى داۋسىز. سوندىقتان بۇل ارادا ۇكىمەت 14 مىڭ تەڭگەنى ءبىر ادام ءبىر ايعا جەتكىزە المايتىنىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىزدىڭ حالىق قالاۋلىلارى وسى ماسەلەلەردى پارلامەنتتە ءجيى كوتەرسە دەيمىن. حالىق ءقازىر تاماقتان ۇنەمدەپ كەتتى. بولاشاقتا ساۋاتتى شەشىمدەر قابىلدانۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. 0ل ءۇشىن حالىقتى جۇمىسپەن قامتيتىن «وڭىرلىك دامۋ»، «جۇمىسپەن قامتۋ» دەگەن باعدارلامالار قايتا قولعا الىنىپ، (ءقازىر بۇل باعدارلامالار اياقسىز قالدى)، جۇمىسسىزدىق كورسەتكىشىن ازايتۋعا دا جۇمىلا كىرىسكەن ءجون»، -دەدى مارال تورتەنوۆا.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ